Θεά

Κείμενο

Ο τυπάκος περπατάει αφηρημένος στο δρόμο και κατά λάθος πέφτει πάνω σε μια ξανθιά. Καθώς ζητάει συγγνώμη, την κοιτάζει από πάνω ως κάτω και διαπιστώνει ότι είναι θεά! «Κυρία μου», της λέει, «μένω έκθαμβος και άναυδος!» Και η ξανθιά: «Ναι; Εγώ μένω Πρατίνου κι Αστυδάμαντος».

Σχόλια

Α) Δομικά & Γλωσσικά στοιχεία

Στο παρόν αφηγηματικό ανέκδοτο το χιούμορ προκαλείται από τη χιουμοριστική φράση «Ναι; Εγώ μένω Πρατίνου κι Αστυδάμαντος», η οποία αποτελεί την ατάκα (punchline) του ανεκδότου. Ως προς τα γλωσσικά στοιχεία που συντελούν στην επίτευξη του χιούμορ στο ανέκδοτο προς ανάλυση, αξίζει να σημειώσουμε τα εξής: Οι λέξεις ‘έκθαμβος’ και ‘άναυδος’ στη φράση που προηγείται της ατάκας («Κυρία μου μένω έκθαμβος και άναυδος!») θεωρούνται λόγιες και αρχαιοπρεπείς. Η ομιλήτρια φαίνεται να μην καταλαβαίνει τη σημασία τους. Μάλιστα, νομίζει ότι είναι ονόματα οδών και ως εκ τούτου θεωρεί ότι ο συνομιλητής της την πληροφορεί για τον τόπο διαμονής του. Στην παρεξήγηση αυτή συμβάλει και το σημασιολογικό περιεχόμενο του ρήματος ‘μένω’, το οποίο είναι αρκετά ευρύ και διαμορφώνεται σε συνάρτηση με τη σημασία του συμπληρώματός του. Έτσι, όταν συντάσσεται με κάποιο κατηγόρημα που δίνει ιδιότητα στο υποκείμενο, έχει τη σημασία του ρήματος ‘είμαι’, ενώ όταν συντάσσεται με όνομα οδού, έχει τη σημασία του ρήματος ‘κατοικώ/διαμένω’.

Β) Πολιτισμικές & Διακειμενικές αναφορές

Στο συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο η συγκεκριμένη φράση είναι χιουμοριστική, διότι συντελεί στην ανατροπή μιας προσδοκίας. Με άλλα λόγια, το χιούμορ προκαλείται από το γεγονός ότι η συμπεριφορά της ομιλήτριας αποκλίνει από την αναμενόμενη/προσδοκώμενη συμπεριφορά. Αυτό που αναμένεται στο συγκεκριμένο περικείμενο είναι η ομιλήτρια να αντιληφθεί τη φιλοφρόνηση, αναγνωρίζοντας τη σημασία των επιθέτων ‘έκθαμβος’ και ‘άναυδος’, και να απαντήσει αναλόγως, π.χ. ανταποδίδοντας τη φιλοφρόνηση, ευχαριστώντας το συνομιλητή της κ.λπ. Αντ’ αυτού, η ομιλήτρια δεν αντιλαμβάνεται τη φιλοφρόνηση και συνειρμικά συνδέει τη συντακτική δομή του εκφωνήματος αυτού («…μένω έκθαμβος και άναυδος») με εκείνη ενός εκφωνήματος που θα έδινε πληροφορίες για τον τόπο διαμονής του συνομιλητή της. Σε αυτό, μάλιστα, συμβάλλει και η αρχαιοπρεπής προέλευση του ονόματος της δικής της οδού κατοικίας (το όνομα της οδού κατοικίας της αποτελείται από τα ονόματα δύο ποιητών της αρχαιότητας, του Πρατίνου και του Αστυδάμαντα).

Γ) Ιδεολογία & Κριτική ανάγνωση

Αυτή η μη αναμενόμενη συνθήκη της ιστορίας, το γεγονός δηλαδή ότι η ομιλήτρια δεν αντιλαμβάνεται τη φιλοφρόνηση, περιέχει παραδοχές με έντονα στοιχεία σεξισμού προς τις ξανθιές γυναίκες, οι οποίες θεωρούνται αφενός ωραίες γυναίκες και αφετέρου άτομα χαμηλής νοημοσύνης. Και οι δύο αυτές ιδιότητες τους αποδίδονται βάσει ενός στοιχείου της εξωτερικής τους εμφάνισης, δηλαδή του ξανθού χρώματος των μαλλιών τους. Μέσω του αφηγηματικού αυτού ανεκδότου στιγματίζεται ο χαρακτήρας της συγκεκριμένης ιστορίας και κατ’ επέκταση κάθε μέλος της κατηγορίας των ξανθών γυναικών.