Κατηγορία:Ειρωνεία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Ekap (συζήτηση | συνεισφορές) Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
Ekap (συζήτηση | συνεισφορές) Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
||
| Γραμμή 5: | Γραμμή 5: | ||
Ο ακόλουθος διάλογος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ειρωνικός: |
Ο ακόλουθος διάλογος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ειρωνικός: |
||
| − | Η Α και ο Β έχουν προσγειωθεί στη μέση της ερήμου: |
+ | * Η Α και ο Β έχουν προσγειωθεί στη μέση της ερήμου: |
| − | Α: Πού βρισκόμαστε; |
+ | * Α: Πού βρισκόμαστε; |
| − | Β: Πού θες να βρισκόμαστε; Στις Άλπεις, δε βλέπεις; |
+ | * Β: Πού θες να βρισκόμαστε; Στις Άλπεις, δε βλέπεις; - -(Φαρακλού 1998, 495) |
| − | (Φαρακλού 1998, 495) |
||
Συγκεκριμένα, η απάντηση του Β μπορεί να χαρακτηριστεί ειρωνική – για ποιον λόγο όμως; |
Συγκεκριμένα, η απάντηση του Β μπορεί να χαρακτηριστεί ειρωνική – για ποιον λόγο όμως; |
||
| Γραμμή 20: | Γραμμή 19: | ||
== Ποια είναι η σχέση της ειρωνείας με το κυριολεκτικό νόημα;== |
== Ποια είναι η σχέση της ειρωνείας με το κυριολεκτικό νόημα;== |
||
| − | Στο παραπάνω παράδειγμα, αν προσπαθούσαμε να ερμηνεύσουμε κυριολεκτικά |
+ | Στο παραπάνω παράδειγμα, αν προσπαθούσαμε να ερμηνεύσουμε κυριολεκτικά την απάντηση του Β, δεν θα βγάζαμε νόημα. Λαμβάνοντας όμως υπόψη μας τις πληροφορίες που μας δίνονται για το περιβάλλον στο οποίο συμβαίνει ο διάλογος (οι Α και Β έχουν προσγειωθεί στη μέση της ερήμου), συμπεραίνουμε ότι ο Β εννοεί κάτι διαφορετικό από αυτό που λέει κυριολεκτικά και το εντοπίζουμε, καταλήγοντας ότι ο Β επικρίνει την Α για τις άσκοπες ερωτήσεις της. |
Άρα: |
Άρα: |
||
| − | • Η ειρωνεία διαφέρει από το κυριολεκτικό νόημα μιας πρότασης |
+ | • Η ειρωνεία διαφέρει από το κυριολεκτικό νόημα μιας πρότασης, στις οποίες το νόημα δεν προκύπτει από την κυριολεκτική σημασία των λέξεων ή φράσεων , αλλά ο/η αποδέκτης/τρια καλείται να συμπεράνει από το περικείμενο τι εννοεί ο/η παράγωγός της ειρωνείας <ref> Συγγραφέας πρωτότυπου άρθρου: Βίλλυ Τσάκωνα (για [http://www.greek-language.gr/digitalResources/modern_greek/tools/lexica/glossology_edu/index.html το Λεξικό Γλωσσολογικών Όρων)]</ref>. |
== Είδη Ειρωνείας== |
== Είδη Ειρωνείας== |
||
| + | Το παραπάνω παράδειγμα ("...στις Άλπεις, δε βλέπεις;") είναι ένα αρκετά δημιουργικό είδος ειρωνείας, καθώς βασίζεται σε μία απολύτως απίστευτη και μη ρεαλιστική εκδοχή της πραγματικότητας. |
||
| − | Είδη ειρωνείας: Ειρωνική Ανατροπή | Ειρωνικό Παράδοξο | Ειρωνική Απήχηση |
||
| + | * Α: Δε θέλω ν' αφήσω μόνο του το κουταβάκι στον κήπο γιατί έχει κι άλλα ζώα |
||
| − | Λειτουργίες της ειρωνείας: Ειρωνικός Αστεϊσμός | Ειρωνικός Σαρκασμός |
||
| + | * Β: Τι ζώα; |
||
| + | * Α: Ελέφαντες! |
||
| + | |||
| + | Με την εντελώς απίθανη απάντησή της στην ερώτηση της Β, η Α καταδεικνύει την "ανοησία" της αρχικής ερώτησης. Ουσιαστικά είναι σα να λέει στη Β "η απάντησή μου είναι τόσο λογική όσο και η δικιά σου ερώτηση". Σ' αυτό το είδος ειρωνείας, αυτό που λέει ο/η είρων αντικαθίσταται εντελώς από ένα νέο και τελείως διαφορετικό νόημα, το οποίο δεν εξαρτάται απόλυτα από τις λέξεις που χρησιμοποιεί η ομιλήτρια (θα μπορούσε να χε πει "ζέβρες", "μονόκερους" ή "δεινόσαυρους" με το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα). Αυτός ο τύπος ειρωνείας ονομάζεται ειρωνική αντικατάσταση ή και σουρεαλιστική ειρωνεία (Καπογιάννη 2011) |
||
| + | |||
| + | Σε αντίθεση με αυτό, το πιο απλό και συνηθισμένο είδος ειρωνείας είναι η '''ειρωνική ανατροπή'''. Υπάρχει μια σαφής αντιθετική σχέση ανάμεσα σε αυτό που λέει ο/η είρων και αυτό που εννοεί. π.χ. "ωραίος καιρός!" όταν ο καιρός είναι χάλια ή "καλά τα κατάφερες" όταν γίνεται μια ζημιά. |
||
| + | |||
| + | Έχουμε, επομένως, δύο διαφορετικά είδη ειρωνείας τα οποία όμως μοιράζονται δύο πολύ σημαντικά κοινά στοιχεία: (1) χρησιμοποιούνται πάντα αξιολογικά (πάντα υπάρχει ένας στόχος που αξιολογείται, τις πιο πολλές φορές αρνητικά αλλά και θετικά κάποιες άλλες) και (2) αυτό που λέγεται έρχεται πάντα σε κάποιου είδους αντίθεση με την πραγματικότητα και το αναμενόμενο. |
||
| + | |||
| + | ==Ειρωνεία και παρεμφερείς έννοιες== |
||
| + | Για να καταλάβουμε τη σχέση της ειρωνείας με παρεμφερείς έννοιες όπως ο σαρκασμός, το πείραγμα και ο αστεϊσμός, αλλά και με παρεμφερείς μη κυριολεκτικές χρήσεις της γλώσσας όπως η μεταφορά και η υπερβολή πρέπει να διαχωρίσουμε διαφορετικά επίπεδα της γλωσσικής επικοινωνίας. |
||
| + | |||
| + | Η ειρωνεία ως ρητορικό είδος, έχει τη δυνατότητα να εκμεταλλεύεται διάφορα άλλα σχήματα λόγου που προκύπτουν σε ένα πιο βασικό γλωσσικό επίπεδο. Μπορεί, για παράδειγμα, να εκμεταλλευτεί την υπερβολή ("Παγετώνα κάνει, τι να σου πω!" σε απάντηση προς κάποιον που παραπονιέται για το κρύο ενώ ο καιρός δεν είναι καθόλου κακός) αλλά και τη μεταφορά ("Σιγά ρε Μπετόβεν, μας ξεκούφανες!" προς κάποιον που παίζει πολύ άσχημα πιάνο). |
||
| + | |||
| + | Παράλληλα η ίδια η ειρωνεία γίνεται εργαλείο εξυπηρέτησης διαφορετικών επικοινωνιακών σκοπών: μπορεί να είναι εργαλείο επίτευξης του χιούμορ (ειδικά το πιο δημιουργικό της είδος) αλλά μπορεί και να είναι πρωτίστως εργαλείο επίτευξης σκληρής κριτικής (σαρκασμός). Επομένως, αν είναι να οριοθετήσουμε τη σχέση ειρωνείας-χιούμορ και ειρωνείας-σαρκασμού και στις δύο περιπτώσεις θα λέγαμε πως είναι φαινόμενα που μπορεί να συμπέσουν, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο. Υπάρχει τόσο χιουμοριστική όσο και μη χιουμοριστική ειρωνεία (και φυσικά ειρωνικό και μη ειρωνικό χιούμορ αντίστοιχα) όσο και ειρωνικός και μη ειρωνικός σαρκασμός (και σαρκαστική και μη σαρκαστική ειρωνεία). Δείτε και το παρακάτω γράφημα: |
||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | [[Αρχείο:Irony.png|μικρογραφία|Σχέση ειρωνείας-χιούμορ και ειρωνείας-σαρκασμού]] |
||
[[Κατηγορία:Θεωρητικό Πλαίσιο]] |
[[Κατηγορία:Θεωρητικό Πλαίσιο]] |
||
Αναθεώρηση της 20:38, 6 Σεπτεμβρίου 2018
Τι είναι ειρωνεία;
Η ειρωνεία ως σχήμα λόγου ή ως τρόπος γλωσσικής συμπεριφοράς έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης διαφορετικών επιστημονικών κλάδων, όπως είναι η φιλοσοφία, η θεωρία της λογοτεχνίας, η ρητορική, η γνωσιακή ψυχολογία, η γλωσσολογία.
Ο ακόλουθος διάλογος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ειρωνικός:
- Η Α και ο Β έχουν προσγειωθεί στη μέση της ερήμου:
- Α: Πού βρισκόμαστε;
- Β: Πού θες να βρισκόμαστε; Στις Άλπεις, δε βλέπεις; - -(Φαρακλού 1998, 495)
Συγκεκριμένα, η απάντηση του Β μπορεί να χαρακτηριστεί ειρωνική – για ποιον λόγο όμως;
• επειδή ο Β λέει κάτι που είναι αντίθετο προς την πραγματικότητα που βιώνουν τα δύο πρόσωπα: ενώ βρίσκονται στη μέση της ερήμου, ο Β λέει ότι βρίσκονται στην οροσειρά των Άλπεων, • επειδή ο Β υιοθετεί εμφανώς αξιολογικό ή ακόμη και επικριτικό τόνο απέναντι στην Α (Πού θες να βρισκόμαστε;, …δε βλέπεις;).
Και τα δύο αυτά στοιχεία, δηλαδή η αντίθεση προς την πραγματικότητα και ο επιθετικός χαρακτήρας, δείχνουν μια σύγκρουση ανάμεσα στους στόχους και τις αντιλήψεις των δύο προσώπων του διαλόγου [διάλογος], η οποία τελικά είναι η βάση της ειρωνείας. Η σύγκρουση αυτή ενδεχομένως προκύπτει, από τη μια πλευρά, από την αμηχανία και τη σύγχυση της Α και, από τη άλλη, από την αντίληψη του Β ότι η Α κάνει ερωτήσεις χωρίς νόημα.
Ποια είναι η σχέση της ειρωνείας με το κυριολεκτικό νόημα;
Στο παραπάνω παράδειγμα, αν προσπαθούσαμε να ερμηνεύσουμε κυριολεκτικά την απάντηση του Β, δεν θα βγάζαμε νόημα. Λαμβάνοντας όμως υπόψη μας τις πληροφορίες που μας δίνονται για το περιβάλλον στο οποίο συμβαίνει ο διάλογος (οι Α και Β έχουν προσγειωθεί στη μέση της ερήμου), συμπεραίνουμε ότι ο Β εννοεί κάτι διαφορετικό από αυτό που λέει κυριολεκτικά και το εντοπίζουμε, καταλήγοντας ότι ο Β επικρίνει την Α για τις άσκοπες ερωτήσεις της.
Άρα:
• Η ειρωνεία διαφέρει από το κυριολεκτικό νόημα μιας πρότασης, στις οποίες το νόημα δεν προκύπτει από την κυριολεκτική σημασία των λέξεων ή φράσεων , αλλά ο/η αποδέκτης/τρια καλείται να συμπεράνει από το περικείμενο τι εννοεί ο/η παράγωγός της ειρωνείας [1].
Είδη Ειρωνείας
Το παραπάνω παράδειγμα ("...στις Άλπεις, δε βλέπεις;") είναι ένα αρκετά δημιουργικό είδος ειρωνείας, καθώς βασίζεται σε μία απολύτως απίστευτη και μη ρεαλιστική εκδοχή της πραγματικότητας.
- Α: Δε θέλω ν' αφήσω μόνο του το κουταβάκι στον κήπο γιατί έχει κι άλλα ζώα
- Β: Τι ζώα;
- Α: Ελέφαντες!
Με την εντελώς απίθανη απάντησή της στην ερώτηση της Β, η Α καταδεικνύει την "ανοησία" της αρχικής ερώτησης. Ουσιαστικά είναι σα να λέει στη Β "η απάντησή μου είναι τόσο λογική όσο και η δικιά σου ερώτηση". Σ' αυτό το είδος ειρωνείας, αυτό που λέει ο/η είρων αντικαθίσταται εντελώς από ένα νέο και τελείως διαφορετικό νόημα, το οποίο δεν εξαρτάται απόλυτα από τις λέξεις που χρησιμοποιεί η ομιλήτρια (θα μπορούσε να χε πει "ζέβρες", "μονόκερους" ή "δεινόσαυρους" με το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα). Αυτός ο τύπος ειρωνείας ονομάζεται ειρωνική αντικατάσταση ή και σουρεαλιστική ειρωνεία (Καπογιάννη 2011)
Σε αντίθεση με αυτό, το πιο απλό και συνηθισμένο είδος ειρωνείας είναι η ειρωνική ανατροπή. Υπάρχει μια σαφής αντιθετική σχέση ανάμεσα σε αυτό που λέει ο/η είρων και αυτό που εννοεί. π.χ. "ωραίος καιρός!" όταν ο καιρός είναι χάλια ή "καλά τα κατάφερες" όταν γίνεται μια ζημιά.
Έχουμε, επομένως, δύο διαφορετικά είδη ειρωνείας τα οποία όμως μοιράζονται δύο πολύ σημαντικά κοινά στοιχεία: (1) χρησιμοποιούνται πάντα αξιολογικά (πάντα υπάρχει ένας στόχος που αξιολογείται, τις πιο πολλές φορές αρνητικά αλλά και θετικά κάποιες άλλες) και (2) αυτό που λέγεται έρχεται πάντα σε κάποιου είδους αντίθεση με την πραγματικότητα και το αναμενόμενο.
Ειρωνεία και παρεμφερείς έννοιες
Για να καταλάβουμε τη σχέση της ειρωνείας με παρεμφερείς έννοιες όπως ο σαρκασμός, το πείραγμα και ο αστεϊσμός, αλλά και με παρεμφερείς μη κυριολεκτικές χρήσεις της γλώσσας όπως η μεταφορά και η υπερβολή πρέπει να διαχωρίσουμε διαφορετικά επίπεδα της γλωσσικής επικοινωνίας.
Η ειρωνεία ως ρητορικό είδος, έχει τη δυνατότητα να εκμεταλλεύεται διάφορα άλλα σχήματα λόγου που προκύπτουν σε ένα πιο βασικό γλωσσικό επίπεδο. Μπορεί, για παράδειγμα, να εκμεταλλευτεί την υπερβολή ("Παγετώνα κάνει, τι να σου πω!" σε απάντηση προς κάποιον που παραπονιέται για το κρύο ενώ ο καιρός δεν είναι καθόλου κακός) αλλά και τη μεταφορά ("Σιγά ρε Μπετόβεν, μας ξεκούφανες!" προς κάποιον που παίζει πολύ άσχημα πιάνο).
Παράλληλα η ίδια η ειρωνεία γίνεται εργαλείο εξυπηρέτησης διαφορετικών επικοινωνιακών σκοπών: μπορεί να είναι εργαλείο επίτευξης του χιούμορ (ειδικά το πιο δημιουργικό της είδος) αλλά μπορεί και να είναι πρωτίστως εργαλείο επίτευξης σκληρής κριτικής (σαρκασμός). Επομένως, αν είναι να οριοθετήσουμε τη σχέση ειρωνείας-χιούμορ και ειρωνείας-σαρκασμού και στις δύο περιπτώσεις θα λέγαμε πως είναι φαινόμενα που μπορεί να συμπέσουν, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο. Υπάρχει τόσο χιουμοριστική όσο και μη χιουμοριστική ειρωνεία (και φυσικά ειρωνικό και μη ειρωνικό χιούμορ αντίστοιχα) όσο και ειρωνικός και μη ειρωνικός σαρκασμός (και σαρκαστική και μη σαρκαστική ειρωνεία). Δείτε και το παρακάτω γράφημα:
- ↑ Συγγραφέας πρωτότυπου άρθρου: Βίλλυ Τσάκωνα (για το Λεξικό Γλωσσολογικών Όρων)
Σελίδες στην κατηγορία «Ειρωνεία»
Αυτή η κατηγορία περιέχει τις ακόλουθες 85 σελίδες, από 85 συνολικά.