Κατηγορία:Ειρωνεία

Τι είναι ειρωνεία;

Η ειρωνεία ως σχήμα λόγου ή ως τρόπος γλωσσικής συμπεριφοράς έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης διαφορετικών επιστημονικών κλάδων, όπως είναι η φιλοσοφία, η θεωρία της λογοτεχνίας, η ρητορική, η γνωσιακή ψυχολογία, η γλωσσολογία.

Ο ακόλουθος διάλογος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ειρωνικός:

Η Α και ο Β έχουν προσγειωθεί στη μέση της ερήμου: Α: Πού βρισκόμαστε; Β: Πού θες να βρισκόμαστε; Στις Άλπεις, δε βλέπεις; (Φαρακλού 1998, 495)

Συγκεκριμένα, η απάντηση του Β μπορεί να χαρακτηριστεί ειρωνική – για ποιον λόγο όμως;

• επειδή ο Β λέει κάτι που είναι αντίθετο προς την πραγματικότητα που βιώνουν τα δύο πρόσωπα: ενώ βρίσκονται στη μέση της ερήμου, ο Β λέει ότι βρίσκονται στην οροσειρά των Άλπεων, • επειδή ο Β υιοθετεί εμφανώς αξιολογικό ή ακόμη και επικριτικό τόνο απέναντι στην Α (Πού θες να βρισκόμαστε;, …δε βλέπεις;).

Και τα δύο αυτά στοιχεία, δηλαδή η αντίθεση προς την πραγματικότητα και ο επιθετικός χαρακτήρας, δείχνουν μια σύγκρουση ανάμεσα στους στόχους και τις αντιλήψεις των δύο προσώπων του διαλόγου [διάλογος], η οποία τελικά είναι η βάση της ειρωνείας. Η σύγκρουση αυτή ενδεχομένως προκύπτει, από τη μια πλευρά, από την αμηχανία και τη σύγχυση της Α και, από τη άλλη, από την αντίληψη του Β ότι η Α κάνει ερωτήσεις χωρίς νόημα.

Ποια είναι η σχέση της ειρωνείας με το κυριολεκτικό νόημα;

Στο παραπάνω παράδειγμα, αν προσπαθούσαμε να ερμηνεύσουμε κυριολεκτικά [κυριολεξία] την απάντηση του Β, δεν θα βγάζαμε νόημα. Λαμβάνοντας όμως υπόψη μας τις πληροφορίες που μας δίνονται για το περιβάλλον στο οποίο συμβαίνει ο διάλογος (οι Α και Β έχουν προσγειωθεί στη μέση της ερήμου), συμπεραίνουμε ότι ο Β εννοεί κάτι διαφορετικό από αυτό που λέει κυριολεκτικά και το εντοπίζουμε, καταλήγοντας ότι ο Β επικρίνει την Α για τις άσκοπες ερωτήσεις της.

Άρα:

• Η ειρωνεία διαφέρει από το κυριολεκτικό νόημα μιας πρότασης, γι’ αυτό και συνδέεται στενά με άλλα σχήματα λόγου όπως είναι η υπερβολή, το σχήμα λιτότητας, η μεταφορά, το πείραγμα, ο σαρκασμός κλπ., στις οποίες το νόημα δεν προκύπτει από την κυριολεκτική σημασία των λέξεων [λέξη] ή φράσεων [φράση], αλλά ο/η αποδέκτης/τρια καλείται να συμπεράνει από το περικείμενο τι εννοεί ο/η παράγωγός της ειρωνείας ^[1].