Φαντάρος

Κείμενο

Ένας φαντάρος λίγο "κουνιστός" κάνει σκοπιά στο στρατόπεδο! Εκεί που κάθεται αμέριμνος μες στην καλή χαρά περνάει ο λοχαγός! -Αχ καλέ ένα μανάρι!, λέει ο φαντάρος. Εκνευρίζεται ο λοχαγός, Βάζει φωνή και του λέει: -Πώς λέγεσαι ΡΕΕΕΕ; Παρουσιάσου!!!! Αφού λέει τα καθέκαστα ο φαντάρος, γυρίζει ο λοχαγός, δείχνοντας το ένα εκ των τριών αστέρων που έχει στο γαλόνι και του φωνάζει: -Τι είναι αυτό ΡΕΕΕ;; -Ένα αστεράκι, λέει με νάζι ο φαντάρος. -Κι αυτό τι είναι ΡΕΕΕ;; λέει δείχνοντας με νεύρα το δεύτερο αστέρι. -Άλλο ένα αστεράκι, λέει με το ίδιο νάζι ο φαντάρος. -Και αυτό τι είναι ΡΕΕΕΕ;;;; δείχνοντας το τρίτο αστέρι και τρομερά εκνευρισμένος πια... -Ένα τρίτο αστεράκι!!! (στον κόσμο του αυτός...) -Και πώς πρέπει να με φωνάζεις ΡΕΕΕ;;;;; -Ουρανέ μου....;;;;

Σχόλια

Α) Δομικά & Γλωσσικά στοιχεία

Στο παρόν αφηγηματικό ανέκδοτο το χιούμορ προκαλείται αρχικά από τις ακόλουθες χιουμοριστικές φράσεις (jab lines):

• Αχ καλέ ένα μανάρι!
• Ένα αστεράκι, λέει με νάζι ο φαντάρος.
• Άλλο ένα αστεράκι, λέει με το ίδιο νάζι ο φαντάρος.
• Ένα τρίτο αστεράκι!!! (στον κόσμο του αυτός...).

Ωστόσο, πιο έντονο χιούμορ προκαλεί η φράση -Ουρανέ μου....;;;; η οποία αποτελεί την ατάκα (punch line) του ανεκδότου, καθώς βρίσκεται στο τέλος του κειμένου και συντελεί στην επανερμηνεία του.

Β) Πολιτισμικές & Διακειμενικές αναφορές

Στο συγκεκριμένο ανέκδοτο το χιούμορ προκύπτει από την ανατροπή μιας σειράς προσδοκιών τόσο για την σεξουαλική ταυτότητα των ατόμων που υπηρετούν στις ένοπλες δυνάμεις όσο και για την αναμενομένη υπακοή και πειθαρχία στον ιεραρχικά ανώτερο. Στο στρατό είναι κυρίαρχο το πρότυπο της αρσενικότητας και θεμελιακά συστατικά του προτύπου αυτού όπως η τραχύτητα, η σκληρότητα, το υβριστικό λεξιλόγιο και η αποφυγή συναισθηματική εμπλοκής. Με βάση το στερεοτυπικό πρότυπο της αρσενικότητας οικοδομείται ο λοχαγός, ο οποίος αναπαρίσταται εμφανώς εκνευρισμένος («Εκνευρίζεται ο λοχαγός, Βάζει φωνή», «δείχνοντας με νεύρα», «τρομερά εκνευρισμένος πια»), χρησιμοποιεί προστακτική («Παρουσιάσου!!!!») και επαναλαμβάνει την υβριστική λέξη «ρε» με διάθεση υποτίμησης του φαντάρου. Μάλιστα, η σημειωτική απόδοση του «ρε» με κεφαλαία γράμματα και επαναλαμβανόμενη εκφορά του [e] λειτουργεί ως ενδείκτης της πιθανής ύψωσης του τόνου της φωνής του λοχαγού. Σε αυτό λοιπόν το πλαίσιο, προβάλλεται ως ασύμβατη και στιγματισμένη χιουμοριστικά η θηλυπρεπής συμπεριφορά ενός φαντάρου. Η θηλυπρέπειά του και η σεξουαλική του ταυτότητα τονίζεται από:

• τον υποτιμητικό χαρακτηρισμό «λίγο "κουνιστός"»,
• το γεγονός ότι εκφέρει τα εκφωνήματά του «με νάζι»,
• την έντονη συναισθηματική του εμπλοκή («Αχ καλέ ένα μανάρι», «Ουρανέ μου»).
• τη χρήση του υποκοριστικού τύπου «αστεράκι».

Παράλληλα, χιούμορ προκαλεί και το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος θηλυπρεπής και ομοφυλόφιλος φαντάρος αναπαρίσταται να μην έχει επίγνωση της στρατιωτικής ιεραρχίας ή/και να την παραβλέπει («στον κόσμο του αυτός»). Έτσι, όταν αντικρύζει τον λοχαγό υπερισχύει η σεξουαλική του ταυτότητα και αναφωνεί «Αχ καλέ ένα μανάρι», ενώ το αναμενόμενο θα ήταν να σταθεί πειθαρχημένα ενώπιον ενός βαθμοφόρου. Ο λοχαγός, αντιλαμβανόμενος ότι ο φαντάρος δεν έχει συνείδηση της στρατιωτικής ιεραρχίας, του υποδεικνύει τα αστέρια της στολής του ως ενδείκτες του υψηλού στρατιωτικού βαθμού που φέρει. Με αυτόν τον τρόπο, ο λοχαγός υπογραμμίζει στον φαντάρο την ιεραρχία που υπάρχει στο στρατιωτικό σώμα και την πειθαρχία που πρέπει να τηρείται με αυστηρότητα σε ιεραρχικά ανώτερα άτομα. Ωστόσο, ο φαντάρος αντιμετωπίζει τους ενδείκτες βαθμοφορίας του λοχαγού ως απλά «αστεράκια», γεγονός που προκαλεί τον έντονο και εμφανή εκνευρισμό του τελευταίου.

Στην ερώτηση του λοχαγού «Και πώς πρέπει να με φωνάζεις ΡΕΕΕ;;;;;» η αναμενόμενη απάντηση θα ήταν «Κύριε λοχαγέ», δεδομένου ότι ο φαντάρος θα γνώριζε ότι τα τρία αστέρια σηματοδοτούν τον βαθμό του λοχαγού. Ωστόσο, η απάντηση του φαντάρου «Ουρανέ μου» είναι μη αναμενόμενη και συνιστά την ατάκα του ανεκδότου. Η ασυμβατότητα στη συγκεκριμένη φράση προκύπτει από το γεγονός ότι ο φαντάρος παραλληλίζει τα αστέρια που φέρει ο λοχαγός με τα αστέρια που έχει ο ουρανός. Η ατάκα επιβεβαιώνει εμφατικά την θηλυπρέπεια και την σεξουαλική ταυτότητα του φαντάρου, καθώς αποδίδοντας στον λοχαγό τον χαρακτηρισμό «Ουρανέ μου» δηλώνει ρητά την σεξουαλική του προτίμηση του προς άτομα του ίδιου φύλου. Παράλληλα, η συγκεκριμένη προσφώνηση καθιστά σαφή την άγνοια του ομοφυλόφιλου και θηλυπρεπούς φαντάρου για τους βαθμούς που φέρει το προσωπικό του στρατού και για τον τρόπο σημείωσης των σχετικών βαθμών στις στρατιωτικές στολές. Με αυτόν τον τρόπο, ο φαντάρος αναπαρίσταται να μην γνωρίζει τις κοινωνικές και γλωσσικές συμβάσεις που διέπουν το πλαίσιο του στρατού και γι’ αυτό το λόγο στοχοποιείται χιουμοριστικά.

Γ) Ιδεολογία & Κριτική Ανάγνωση

Η αποκλίνουσα, ασύμβατη και χιουμοριστικά στιγματισμένη συμπεριφορά του φαντάρου αναδεικνύει συγκεκριμένες ιδεολογίες και πεποιθήσεις σχετικά με την έμφυλη ανισότητα. Με υπόρρητο και έμμεσο τρόπο, οι θηλυπρεπείς ομοφυλόφιλοι, συγκρινόμενοι με το κυρίαρχο πρότυπο της ετεροφυλοφιλίας και της ετεροσεξουαλικότητας, εκλαμβάνονται ως περίεργοι, αποκλίνοντες και ασύμβατοι. Η ιδεολογία που προωθεί το συγκεκριμένο ανέκδοτο υποδεικνύει να μην είναι εμφανής η ομοφυλοφιλική σεξουαλική ταυτότητα ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα όπου είναι κυρίαρχο το πρότυπο της αρσενικότητας, όπως ο στρατός. Σε περίπτωση που σε τέτοιου είδους περιστάσεις τα άτομα εκδηλώνουν την σεξουαλική τους ταυτότητα εκλαμβάνονται ως αστείοι/ες και περιορισμένοι/ες στο δικό τους «αποκλίνον» ομοφυλοφιλικό ύφος, από το οποίο δεν μπορούν να ξεφύγουν. Ένας θηλυπρεπής ομοφυλόφιλος φαντάρος ο οποίος δεν μπορεί να προσαρμοστεί στο κυρίαρχο πλαίσιο της αρσενικότητας και δεν μπορεί να αποφύγει τη χρήση στοιχείων που αναδεικνύουν την σεξουαλική του προτίμηση είναι κοινωνικά και γλωσσικά απροσάρμοστος και ως εκ τούτου ασύμβατος και αστείος. Με αυτόν τον τρόπο, το ανέκδοτο, μέσω του χιούμορ, προωθεί το κυρίαρχο πρότυπο της ετεροσεξουαλικότητας ως το «μοναδικό σωστό» και υπονομεύει τα πρότυπα της ομοφυλοφιλίας και της ομοσεξουαλικότητας.