Αμαλία

Επεισόδιο από την τηλεοπτική σειρά Παρά Πέντε

Κείμενο

Περίσταση: Γνωριμία της Αμαλίας (Αμ.) με τον Σπύρο (Σ), τη Ντάλια (Ν), τη Ζουμπουλία (Ζ), την Αγγέλα (Αγ) και τον Φώτη (Φ). Η παρέα προσπαθεί να διαπιστώσει αν η εντυπωσιακά όμορφη αλλά διαλεκτόφωνη Αμαλία είναι κατάλληλη για να συμμετάσχει σε έναν διαγωνισμό ομορφιάς.

1) Σ: Γεια σα:ς. 2) Ν, Ζ, Αγ: Γεια:::: 3) Ν: Αυτή είναι; 4) Σ: Ναι. 5) Ζ: Καλέ αυτή είναι κούκλα, σαν άγγελος, πώς σε λένε κορίτσι μου; 6) Αμ: Αμαʎία. 7) Ζ: Τι είπε; 8) Σ: Αμαλία. 9) Ζ: Δεν είπε Αμαλία κάτι άλλο είπε. 10) Σ: Ναι αλλά Αμαλία ήθελε να πει. 11) Ν: Και γιατί δεν το πε τότε; 12) Σ: Γιατί δεν μπορεί. 13) Αγ: Πλάκα κάνεις. 14) Σ: ((κάνει αρνητικό νεύμα)) Αμαλία να σε συστήσω (.) Ο Φώτης, η Αγγέλα, η Ντάλια, η Ζουμπουλία. 15) Αμ: Ζουμπουʎία; 16) Ν: Α (.) να το πάλι (.) Πώς το κάνεις; 17) Αμ: Ποιο:; 18) Φ: Τι θα κάνουμε;

Σχόλια

Α) Δομικά & Γλωσσικά στοιχεία

Στο συγκεκριμένο τηλεοπτικό απόσπασμα το χιούμορ προκαλείται από τις ακόλουθες χιουμοριστικές φράσεις (jab lines):

• 6. Αμαʎία, 15. Ζουμπουʎία: Στις φράσεις αυτές η Αμαλία παρουσιάζεται να χρησιμοποιεί τον αποκλίνοντα από τη νόρμα, ουρανικοποιημένο τύπο [ʎ] μπροστά από [i] αντί του [l].

• 9. Ζ: Δεν είπε Αμαλία κάτι άλλο είπε. 10. Σ: Ναι αλλά Αμαλία ήθελε να πει. 11. Ζ: Και γιατί δεν το πε τότε; 12. Σ: Γιατί δεν μπορεί. 13. Αγ: Πλάκα κάνεις., 16. Ν: Α (.) να το πάλι (.) Πώς το κάνεις; 17. Αμ: Ποιο:;, 18. Φ: Τι θα κάνουμε;: Οι φράσεις αυτές συνιστούν τα μεταγλωσσικά σχόλια των πέντε φίλων, μέσα από τα οποία υπογραμμίζεται η διαφορετικότητα της ποικιλίας που χρησιμοποιεί η Αμαλία.

Β) Πολιτισμικές & Διακειμενικές αναφορές

Οι παραπάνω φράσεις είναι χιουμοριστικές καθώς συντελούν στην ανατροπή συγκεκριμένων προσδοκιών. Δεδομένου ότι η Αμαλία κατάγεται από την Τρίπολη, μια επαρχιακή πόλη της Πελοποννήσου, μεταφέρει ένα στοιχείο της πελοποννησιακής διαλέκτου στο αστικό αθηναϊκό περιβάλλον, ενώ το αναμενόμενο θα ήταν στο συγκεκριμένο πλαίσιο να χρησιμοποιεί γλωσσικά στοιχεία από τη νόρμα. Έτσι, οι αποκλίνουσες από τη νόρμα γλωσσικές επιλογές της Αμαλίας θεωρούνται ασύμβατες και στοχοποιούνται χιουμοριστικά. Η ασύμβατη αυτή συμπεριφορά της υπογραμμίζεται και από το γεγονός ότι οι πέντε συνομιλητές/ήτριές της χρησιμοποιούν τη νεοελληνική κοινή. Παράλληλα, οι πέντε φίλοι/ες αξιολογούν τις μη πρότυπες γλωσσικές επιλογές της Αμαλίας ως ακατανόητες και, κατ’ επέκταση, ως αστείες (7. °Τι είπε;°, 9. °Δεν είπε Αμαλία κάτι άλλο είπε.°). Η γλωσσική συμπεριφορά της κρίνεται επίσης ως μη αναμενόμενη, απρόσμενη, περίεργη και μη ευχάριστη (11. °Και γιατί δεν το πε τότε;°, 13. Πλάκα κάνεις., 16. Α (.) να το πάλι. Πώς το κάνεις;). Πιο συγκεκριμένα, η Ζουμπουλία δείχνει να μην είναι σε θέση να αποκωδικοποιήσει το εκφώνημα της Αμαλίας (7. °Τι είπε;°), ενώ ο Σπύρος πιστεύει ότι η Αμαλία δεν μπορεί –έχει δηλαδή φυσική αδυναμία– να μιλήσει την πρότυπη ποικιλία (10. Ναι αλλά Αμαλία ήθελε να πει., 12. Γιατί δεν μπορεί). Από την άλλη, η Αμαλία δεν φαίνεται να καταλαβαίνει γιατί οι συνομιλητές/ήτριές της αντιδρούν με αυτόν τον υπερβολικό τρόπο (17. Ποιο:;), επιβεβαιώνοντας έτσι το στερεότυπο του Σπύρου ότι είναι «ανίκανη» να χρησιμοποιήσει τη νόρμα (10. Ναι αλλά Αμαλία ήθελε να πει), 12. Γιατί δεν μπορεί), η οποία έτσι αναδεικνύεται ως η «φυσική», κοινή γλώσσα. Mε αυτόν τον τρόπο, η Αμαλία παρουσιάζεται ως μη ικανή να επιλέξει την κατάλληλη γλωσσική ποικιλία ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση στη οποία βρίσκεται και στοχοποιείται για αυτό. Οι πέντε φίλοι/ες εμφανίζονται επίσης έντονα προβληματισμένοι/ες με το διαλεκτικό τρόπο ομιλίας της Αμαλίας (18. Τι θα κάνουμε;). Σύμφωνα με το σενάριο της σειράς οι πέντε φίλοι/ες ψάχνουν μια όμορφη κοπέλα για να συμμετάσχει σε έναν διαγωνισμό ομορφιάς. Ωστόσο, μέσα από τη συγκεκριμένη αντίδρασή τους δείχνουν ότι η ποικιλία που χρησιμοποιεί η Αμαλία είναι ασύμβατη με τα καλλιστεία. Μέρος της διαδικασίας των καλλιστείων είναι η Αμαλία να δώσει δημόσια συνέντευξη και η χρήση διαλεκτικών στοιχείων στον λόγο της πιθανότατα θα οδηγήσει στον αποκλεισμό της. Ουσιαστικά, μέσα από τις αντιδράσεις των συνομιλητών/τριών της φαίνεται ότι αν η Αμαλία δε θέλει να αποκλειστεί από τα καλλιστεία, είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσει την πρότυπη ποικιλία.

Γ) Ιδεολογία & Κριτική Ανάγνωση

Οι αποκλίνουσες και ασύμβατες γλωσσικές επιλογές της Αμαλίας αποκαλύπτουν συγκεκριμένες ιδεολογίες σχετικά με την αποδεκτή γλωσσική χρήση. Η ιδεολογία που προωθεί το παραπάνω τηλεοπτικό απόσπασμα υποδεικνύει στους/στις τηλεθεατές/τριες τη μη χρήση διαλέκτων σε αστικά, δημόσια και επίσημα περιβάλλοντα, καθώς οι ομιλητές/ήτριες που χρησιμοποιούν διαλεκτικά στοιχεία στις περιστάσεις αυτές εκλαμβάνονται ως ακατανόητοι/ες, περίεργοι/ες, απροσάρμοστοι/ες, αστείοι/ες και περιορισμένοι/ες στο δικό τους «ακατάλληλο» ύφος, από το οποίο δεν μπορούν να ξεφύγουν ακόμα και αν το θέλουν. Με αυτόν τον τρόπο, το συγκεκριμένο τηλεοπτικό κείμενο ενισχύει την ιδεολογία της γλωσσικής ομοιογένειας και προωθεί την επικράτηση μιας «μοναδικής», «ουδέτερης», «συμβατής» και «σωστής» πρότυπης ποικιλίας. Τα τηλεοπτικά κείμενα, και γενικότερα τα ΜΜΕ, συχνά προωθούν, μέσω του χιούμορ, την κυρίαρχη ιδεολογία της εθνικής και γλωσσικής ομοιογένειας και υπονομεύουν τη γλωσσική ποικιλότητα. Αξιοποιώντας τέτοιου είδους μηχανισμούς, ο θεσμός των ΜΜΕ επιδιώκει να λειτουργεί ως μέσο ελέγχου και καθοδήγησης της σκέψης και των πρακτικών του κοινού (βλ. πιο αναλυτικά Archakis κ.ά. 2015, Fterniati κ.ά. 2015, Τσάμη 2018).

Archakis, A., Lampropoulou, S., Tsakona, V. & Tsami, V. 2015. “Style and humour in Greek mass culture texts”. Στο Dorota Brzozowska & Władysław Chłopicki (επιμ.), Culture’s Software: Communication Styles. Newcastle-upon-Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 16-38.

Fterniati, Α., Archakis, Α., Tsakona, V. & Tsami, V. 2015. “Scrutinizing humorous mass culture in class: Α critical language teaching proposal”. Τhe Israeli Journal of Humor Research: Αn International Journal 4(1), 28-52.

Τσάμη, Β. 2018. Κείμενα μαζικής κουλτούρας και γλωσσική ποικιλότητα: Κριτική ανάλυση και ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Πατρών.