Κίτσος & Τασούλα

Απόσπασμα (βίντεο)

Στιγμιότυπο από την τηλεοπτική διαφήμιση της Vodafone

Κείμενο

Περίσταση: Το ειδύλλιο μεταξύ δύο νέων διαλεκτόφωνων αγροτών, του Κίτσου (Κ) και της Τασούλας (Τ), σε ένα χωριό.

((Ο Κίτσος και η Τασούλα επικοινωνούν τηλεφωνικά.)) 1) Τ: Νι: ((ακούγεται η φωνή της Τασούλας από το τηλέφωνο)). 2) Κ: Τασούλα μ, να περάσου το βραδάκι να σε πάρου με τ’ αγρoτικό; 3) Τ: Στ’ αγροτκό; Πουτέ (.) Μυρίζ κουπρία. ((Αλλαγή πλάνου. Ο Κίτσος πάνω στον γάιδαρο πηγαίνει να βρει την Τασούλα περνώντας μέσα από το χωριό.)) 4) GPS: Στην επόμενη στάνη στρίψτε δεξιά. 5) Κ: Α:: ρε Τασούλα μ, για σένα μέχρι και GPS έβαλα στο γάιδαρο. 6) Τ: Τragic ((με διαλεκτική προφορά)). ((Αλλαγή πλάνου. Σε κεντρικό σημείο του χωριού ο Κίτσος αγκαλιάζει προκλητικά την Τασούλα.)) 7) Τ: Ι::: έεις ξεφύγ; 8) Κ: Εγώ έχω ξεφύγ, ιγώ δε ξεφεύγω ποτέ ρε::, εχ applicatio. 9) T: Τι έεις; 10) Κ: Κοίτα μπάρε:::ς. Στην καρδιά μου βάζω αμπάρες (.) δε σου κάνω άλλες χάρες. ((Ακούγεται ως μουσική υπόκρουση το συγκεκριμένο λαϊκό τραγούδι και ο Κίτσος χορεύει και σιγοτραγουδά.)) ((Αλλαγή πλάνου. Ο Κίτσος και η Τασούλα βρίσκονται πάνω σε μια άμαξα με άχυρα μαζί με έναν φορητό υπολογιστή.)) 11) Κ: Ακόμα και στου κάρου το χρόνο μας τσικάρου. 12) Τ: Κίτσου:: 13) Κ: Μ: ((φατικό εκφώνημα)) 14) Τ: You’re a check machine ((με διαλεκτική προφορά)).

Σχόλια

Α) Δομικά & Γλωσσικά στοιχεία

Στο συγκεκριμένο τηλεοπτικό απόσπασμα προκαλούν χιούμορ συγκεκριμένες γλωσσικές επιλογές του Κίτσου και της Τασούλας, στις οποίες χρησιμοποιούν διαλεκτικά γλωσσικά στοιχεία και παράλληλα επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν γλωσσικά στοιχεία της Αγγλικής και της ποικιλίας των υπολογιστών και των νέων τεχνολογιών. Πιο αναλυτικά, από τις εκφράσεις της Τασούλας χιουμοριστικές φράσεις (jab lines) αποτελούν οι εξής:

• Στ’ αγροτκό; Πουτέ (.) Μυρίζ κουπρία.
• Τragic.
• You’re a check machine.

Από τα εκφωνήματα του Κίτσου χιουμοριστικές φράσεις συνιστούν τα εξής:

• Α:: ρε Τασούλα μ, για σένα μέχρι και GPS έβαλα στο γάιδαρο.
• εχ applicatio.
• Κοίτα μπάρε:::ς. Στην καρδιά μου βάζω αμπάρες (.) δε σου κάνω άλλες χάρες.
• Ακόμα και στου κάρου το χρόνο μας τσικάρου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η αναπαριστώμενη γεωγραφική ποικιλία που χρησιμοποιούν ο Κίτσος και η Τασούλα δεν είναι μια σαφώς καθορισμένη γλωσσολογικά ποικιλία, αλλά αποτελεί έναν στερεοτυπικό τρόπο παρουσίασης του/της έλληνα/ίδας επαρχιώτη/ισσας με βορειοελλαδίτικα διαλεκτικά στοιχεία, όπως αποβολή των άτονων [i] και [u] (πάρου, πουτέ, κουπριά, κάρου, τσικάρου, Κίτσου) και στένωση των άτονων [e] και [ο] σε [i] και [u], αντίστοιχα (αγροτκό, μυρίζ, ξεφύγ).

Β) Πολιτισμικές & Διακειμενικές αναφορές

Στο συγκεκριμένο τηλεοπτικό απόσπασμα το χιούμορ προκύπτει από την ανατροπή μιας σειράς προσδοκιών σε σχέση με τις γλωσσικές επιλογές του Κίτσου και της Τασούλας, καθώς οι δύο πρωταγωνιστές μετακινούνται προς ποικιλίες και ταυτότητες οι οποίες στερεοτυπικά δεν τους ανήκουν. Συγκεκριμένα, ο Κίτσος για να γοητεύσει την Τασούλα εμφανίζεται ως ένας αγρότης εξοικειωμένος με την τεχνολογία, αντλώντας γλωσσικά στοιχεία από την ποικιλία που χρησιμοποιείται στο πεδίο των υπολογιστών και της νέας τεχνολογίας (Α:: ρε Τασούλα μ, για σένα μέχρι και GPS έβαλα στο γάιδαρο, εχ applicatio, Ακόμα και στου κάρου το χρόνο μας τσικάρου), διατηρώντας ωστόσο πάντα τη διαλεκτική του προφορά. Η Τασούλα στην προσπάθειά της να προβληθεί ως «εκσυγχρονισμένη» υιοθετεί στον λόγο της εκφράσεις της αγγλικής (Τragic, You’re a check machine), χρησιμοποιώντας και αυτή διαλεκτική προφορά. Οι μετακινήσεις προς ποικιλίες που στερεοτυπικά δεν ανήκουν στους χαρακτήρες αξιολογούνται ως ασύμβατες, γι’ αυτό και παράγουν χιούμορ: κρίνεται μη αναμενόμενο για τους διαλεκτόφωνους χαρακτήρες να αντλούν στοιχεία από την τεχνολογική ποικιλία και την αγγλική, και μάλιστα να τα συνδυάζουν με ελληνικά διαλεκτικά φωνολογικά χαρακτηριστικά. Οι μεν γεωγραφικές διάλεκτοι είναι συνδεδεμένες με παραδοσιακά περικείμενα, ενώ οι άλλες δύο ποικιλίες, δηλαδή η τεχνολογική και η αγγλική, θεωρούνται υψηλού κύρους και χρησιμοποιούνται στις σύγχρονες διεθνείς επικοινωνίες. Μάλιστα, στη φράση της Τασούλας You are a check machine η μετακίνησή της προς την Αγγλική τονίζεται εμφατικά σχηματίζοντας και λογοπαίγνιο με τη φράση You are a sex machine, ενώ έτσι υπογραμμίζεται και η «ασύμβατη» εξοικείωση του Κίτσου με τα νέα τεχνολογικά μέσα. Τo γεγονός ότι οι δύο νέοι αγρότες προσπαθούν να οικοδομήσουν ταυτότητες που έρχονται σε σύγκρουση με το περιβάλλον από το οποίο κατάγονται και στο οποίο κινούνται, καθίσταται εμφανές όχι μόνο από τις γλωσσικές τους μετακινήσεις προς την Αγγλική, αλλά και από τα απαξιωτικά σχόλια που κάνουν για τον αγροτικό τρόπο ζωής. Πιο συγκεκριμένα, η Τασούλα αρνείται την πρόταση του Κίτσου να πάνε βόλτα με το αγροτικό όχημά του, και αυτοπροβάλλεται ως ένα άτομο που δεν σχετίζεται με τον αγροτικό και επαρχιακό τρόπο ζωής (Στ’ αγροτκό; Πουτέ (.) Μυρίζ κουπρία, Τragic). Η ασυμβατότητα που κατασκευάζεται στο συγκεκριμένο σημείο στοχοποιεί χιουμοριστικά τη διαλεκτόφωνη Τασούλα, η οποία εμφανίζεται να επιδιώκει να αποβάλει την επαρχιακή της καταγωγή, αλλά η διαλεκτική της προφορά την προδίδει. Από την άλλη, η φράση του Κίτσου Κοίτα μπάρε:::ς σχηματίζει λογοπαίγνιο με τον στίχο του λαϊκού τραγουδιού "Στην καρδιά μου βάζω αμπάρες δε σου κάνω άλλες χάρες", το οποίο ακούγεται ως μουσική υπόκρουση. Μέσα από το συγκεκριμένο λογοπαίγνιο (μπάρες-αμπάρες) αντιπαρατίθενται αφενός ο διαλεκτόφωνος αγρότης με τα λαϊκά μουσικά ακούσματα και αφετέρου η εξοικείωσή του με τα νέα τεχνολογικά μέσα και τη σχετική ποικιλία.

Γ) Ιδεολογία & Κριτική Ανάγνωση

Οι αποκλίνουσες και ασύμβατες γλωσσικές επιλογές του Κίτσου και της Τασούλας αποκαλύπτουν συγκεκριμένες πεποιθήσεις σχετικά με την αποδεκτή γλωσσική χρήση. Οι κυρίαρχες ιδεολογικές συμβάσεις που έρχονται στην επιφάνεια μεταδίδουν στο ευρύτερο κοινό το μήνυμα ότι, σε περίπτωση που ένα άτομο δεν γνωρίζει ποια/ες γλωσσική/ές ποικιλία/ες πρέπει να χρησιμοποιήσει ανάλογα με το κοινωνικό του προφίλ και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση, υπάρχει ο κίνδυνος της -μεταξύ άλλων- χιουμοριστικής υποτίμησης και απαξίωσής του. Ουσιαστικά, το κοινωνικό προφίλ των χαρακτήρων της διαφήμισης δημιουργεί συγκεκριμένες προσδοκίες για τη γλωσσική ποικιλία που θα χρησιμοποιήσουν, και καθιστά μη αναμενόμενη, άρα χιουμοριστική, τη συνύπαρξη ποικίλων γλωσσικών στοιχείων και την αναπλαισίωση στοιχείων από την τεχνολογική ποικιλία και την αγγλική σε επαρχιακό, διαλεκτόφωνο περικείμενο. Ο Κίτσος και η Τασούλα απεικονίζονται να απομακρύνονται από τη διαλεκτική ποικιλία στην οποία στερεοτυπικά εντάσσονται, να μετακινούνται δηλαδή προς ποικιλίες που -στερεοτυπικά πάλι- δεν «τους ανήκουν», καθώς και να ασχολούνται με δραστηριότητες οι οποίες δεν είναι συνυφασμένες με την αγροτική ζωή. Τα γλωσσικά αυτά περάσματα, ωστόσο, δεν κρίνονται «επιτυχή», καθώς οι δύο χαρακτήρες δεν αποβάλλουν τη διαλεκτική προφορά τους και, κυρίως, εξακολουθούν να κινούνται σε περιβάλλοντα όπου η προϋπόθεση της διαλεκτική ποικιλίας είναι εντονότατη. Με αυτόν τον τρόπο, η χιουμοριστική αναπαράσταση του τρόπου ομιλίας των δύο πρωταγωνιστών της διαφήμισης υπονομεύει την ιδεολογία και τις πρακτικές της γλωσσικής ποικιλότητας, ενώ επικυρώνει την κυριαρχία της γλωσσικής ομοιογένειας. Αξιοποιώντας τέτοιου είδους μηχανισμούς, ο θεσμός των ΜΜΕ επιδιώκει να λειτουργεί ως μέσο ελέγχου και καθοδήγησης της σκέψης και των πρακτικών του κοινού (βλ. πιο αναλυτικά Archakis κ.ά. 2014, Τσάμη κ.ά. 2014, Τσάμη 2018).

Βιβλιογραφία

Archakis, Α., Lampropoulou, S., Tsakona, V. & Tsami, V. 2014. “Linguistic varieties in style: Humorous representation in Greek mass culture texts”. Discourse, Context & Media 3(1), 46-55.

Τσάμη, Β., Αρχάκης, Α., Λαμπροπούλου, Σ. & Τσάκωνα, Β. 2014. «Η αναπαράσταση της γλωσσικής ποικιλότητας σε τηλεοπτικά κείμενα μαζικής κουλτούρας». Στo Kotzoglou, G., Nikolou, K., Karantzola, E., Frantzi, K., Galantomos, I., Georgalidou, M., Kourti-Kazoullis, V., Papadopoulou, Ch. & Vlachou, E. (επιμ.), Selected Papers of the 11th International Conference on Greek Linguistics. University of the Aegean, Rhodes, Greece, 27-29 September 2013, 1716-1729.

Τσάμη, Β. 2018. Κείμενα μαζικής κουλτούρας και γλωσσική ποικιλότητα: Κριτική ανάλυση και ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Πατρών.