Κατηγορία:Χιούμορ: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

(Προσδι)ορίζοντας τον όρο χιούμορ

Ο προσδιορισμός του χιούμορ είναι αρκετά περίπλοκη και σύνθετη υπόθεση.

Το χιούμορ συχνά συλλαμβάνεται ως «εγγενές» χαρακτηριστικό των ατόμων, ως «σπάνια» ιδιότητα, η οποία χωρίζει τους ανθρώπους σε «έχοντες» και «μη έχοντες» χιούμορ.

Πολλές φορές στη συζήτηση προστίθεται το γέλιο, το οποίο συχνά ταυτίζεται με το χιούμορ (π.χ. Ο τύπος αυτός έχει πολύ γέλιο.)

Ο ορισμός του χιούμορ περιπλέκεται ακόμη περισσότερο όταν επιχειρούνται διακρίσεις με συναφείς έννοιες όπως το αστείο, το κωμικό, το λογοπαίγνιο, η ειρωνεία, το πείραγμα, η σάτιρα και η παρωδία (βλ. Τσάκωνα 2013).

Πρωταρχικός στόχος της έρευνας του χιούμορ είναι ο κατά το δυνατόν σαφέστερος και πληρέστερος ορισμός του.

Επιστημονικοί κλάδοι, όπως η γλωσσολογία, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία, η θεωρία της λογοτεχνίας, οι πολιτισμικές σπουδές, η φιλοσοφία και οι σπουδές στα ΜΜΕ, επιχειρούν χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους προσέγγισης να ορίσουν το χιούμορ, υπογραμμίζοντας τη δυσκολία ενός τέτοιου εγχειρήματος.

Τελικά, για το χιούμορ διατυπώνονται ορισμοί και θέσεις που καλύπτουν διαφορετικές πτυχές του φαινομένου.

Η σύνθεσή τους, ωστόσο, είναι δυνατόν να διαφωτίσει σε μεγαλύτερο βαθμό και με μεγαλύτερη επάρκεια το φαινόμενο αυτό.

Η ασυμβατότητα και η απόλαυσή της

Το χιούμορ βασίζεται στην ασυμβατότητα (incongruity), δηλαδή στην αναντιστοιχία ανάμεσα σε αυτό που αναμένεται να συμβεί και σε αυτό που τελικά συμβαίνει (Αttardo 1994: 1-10). Σύμφωνα με τη θεωρία της ασυμβατότητας, απαραίτητη προϋπόθεση για να έχουμε χιούμορ είναι μια κατάσταση, ένα γεγονός ή μια ιδέα να έρχεται σε αντίθεση με όσα γνωρίζουμε για τον κόσμο που μας περιβάλλει, για την πραγματικότητα στην οποία ζούμε. Η αντίθεση αυτή συχνά προκαλεί ανατροπή ή αλλιώς έκπληξη, αντίδραση η οποία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του χιούμορ.

Στο πλαίσιο της θεωρίας της ασυμβατότητας, ένα κείμενο είναι χιουμοριστικό εφόσον πληροί δύο βασικές προϋποθέσεις:

• πρώτον, είναι συμβατό, ολικώς ή μερικώς, με δύο διαφορετικά γνωσιακά σχήματα (scripts)
• δεύτερον, τα δύο αυτά γνωσιακά σχήματα επικαλύπτονται ολικώς ή μερικώς μέσα στο συγκεκριμένο χιουμοριστικό κείμενο και βρίσκονται σε γνωσιακή αντίθεση (script οpposition) μεταξύ τους (βλ. επίσης Attardo 2001: 18-19).

Αναλυτικότερα, το χιούμορ συνδέεται άμεσα με την αντίληψη που σχηματίζουν οι αποδέκτες/τριες ενός κειμένου για τα νοήματά του βασιζόμενοι/ες στις γνώσεις και τις εμπειρίες που οι ίδιοι/ες έχουν για την πραγματικότητα. Έτσι, το χιουμοριστικό κείμενο ερμηνεύεται αρχικά με βάση ένα συγκεκριμένο γνωσιακό σχήμα, το οποίο στη συνέχεια ανατρέπεται από το δεύτερο που έρχεται στην επιφάνεια εξαιτίας κάποιου εκφωνήματος που έπεται. Το δεύτερο γνωσιακό σχήμα έχει κοινά στοιχεία με το πρώτο, αλλά ταυτόχρονα διαφέρει από αυτό ως προς ένα τουλάχιστον στοιχείο – εξ ου και η μεταξύ τους γνωσιακή αντίθεση. Ουσιαστικά, το χιούμορ αξιοποιεί τη γνώση υποβάθρου (background knowledge) που ο/η παραγωγός του κειμένου διαθέτει και προϋποθέτει για τον/την αποδέκτη/τρια, αρχικά επιβεβαιώνοντάς την και στη συνέχεια ανατρέποντάς την.